Menstruatie in de sportwereld, het blijft een taboe. Ter gelegenheid van de dag van de menstruele hygiëne, gaan we op zoek naar de effecten van menstruatie op sportprestaties, of er sprake is van oneerlijke concurrentie en of er binnen de topsportwereld iets tegen te doen valt. Zo hopen we de problematiek bespreekbaar te maken en het taboe helpen te doorbreken.
Ervaren alle atletes dezelfde voor- en nadelen?
“Hoe vrouwen de menstruatieperiode ervaren en welke gevolgen dit heeft voor de sportprestaties lijkt erg te verschillen per vrouw. Het overgrote deel geeft wel aan klachten te ervaren tijdens de menstruatie”, vertelt sportdiëtiste Neeke Smit. Meer dan de helft van de vrouwelijke sportsters (55,4%) vindt dat hun menstruatiecyclus een negatieve impact heeft op training en hun sportieve prestaties. Dat blijkt uit een internationaal onderzoek in 2016 waar 789 atletes aan deelnamen.
“Vrouwelijke atletes kunnen minder geconcentreerd zijn omdat ze zich zorgen maken over eventueel lekjes bij de menstruatie in hun sportoutfit”
Gynaecologe Nele Coryn
Meer dan driekwart (77.5%) ervaart tijdens hun ongesteldheid last bij het sporten. Dat was de conclusie van een ander wetenschappelijk onderzoek uitgevoerd bij 430 vrouwelijke atletes, verschenen in het magazine International Journal of Sports Physiology and Performance. Ook gynaecologe Nele Coryn bevestigt dit: “Tijdens de menstruatie ondervinden heel wat vrouwen menstruele symptomen, gaande van vermoeidheid tot pijnklachten. Vrouwelijke atletes kunnen ook afgeleid of minder geconcentreerd zijn omdat ze zich zorgen maken over eventueel lekjes bij de menstruatie in hun sportoutfit.”
Toch is het niet allemaal nadelig. Sommige sportsters geven aan dat menstruatie hen net tot betere prestaties leidt. Dat vertelde ook sportgynaecoloog en professor aan de UGent Luc Baeyens vorige zomer aan Sporza: “Sommige atletes voelen zich net beter tijdens hun maandstonden. Ze kennen in die periode dan weer net een hogere pijngrens en kunnen dan dieper gaan tijdens de sportinspanning, wat hen een voordeel oplevert. Maar er is geen lijn in te trekken. Andere atleten krijgen te maken met pijn of met zwelling. Of ze komen één of twee kilogram bij in de periode voor hun maandstonden.” Zowel een positieve als een negatieve invloed kan dus tot oneerlijke concurrentie leiden ten opzichte van de tegenstandsters.
Hoe gaan de atletes hier zelf mee om?
Tachina Peeters (25) – Europees tumblingkampioene
“Ik presteer hetzelfde met of zonder maandstonden. De laatste tijd heb ik wel meer last van buikpijn, maar dat houdt me niet tegen om goed te kunnen trainen. In mijn arm heb ik een anticonceptieplaatje. Normaal heb ik dan ook mijn maandstonden niet meer, maar wel doorbloedingen. Ik kan niet kiezen wanneer die er zijn, soms heb ik die twee maanden niet of heb ik ze twee weken aan een stuk. Gelukkig heb ik hier weinig last van.”
Kiara Lenaertz (24) – voormalig triatlete
“De eerste dag van mijn menstruatie, tijdens mijn carrière, had ik last van heftige lage buikpijn. Daarnaast kampte ik ook met pijn in mijn lage onderrug. Als ik een race of training had enkele dagen voor de start van mijn menstruatie, had ik vaak last van deze rugpijn. Dat belemmerde mijn trainingen. Tijdens een lange fietstraining met de nodige beklimmingen, kreeg ik last van mijn rug en buik en dat bemoeilijkte het klimmen. Dat was erg vervelend, want je kan minder kracht zetten. Het was een lange rit. Ik wou geen anticonceptie omdat ik een zeer regelmatige cyclus had en zo in de gaten kon houden of mijn lichaam oké was. Bij zwaardere trainingen bleven ze gewoonlijk enkele dagen uit. Ergens was ik dan ook altijd blij als ze er waren, dan wist ik dat het in orde was.”
Waarom heeft menstruatie zo’n invloed op sportprestaties?
Er bestaat erg weinig wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van menstruatie op topsportprestaties. De hormonen die vrijkomen tijdens de menstruatie, kunnen zowel voor een positief als een negatief effect op de prestaties zorgen. Het verschilt ook nog eens van vrouw tot vrouw.
“Vooral als je te weinig energie hebt, kan de menstruatie onregelmatig worden of wegblijven”
Sportdiëtiste Neeke Smit
“De menstruele cyclus kan je onderverdelen in drie fases: de folliculaire fase, de ovulatoire fase en de luteale fase”, stelt gynaecologe Nele Coryn. “Vooral op het einde van de folliculaire fase zou je verwachten dat de prestaties beter zijn omdat er dan veel oestrogeen-hormoon en weinig progesteron aanwezig is in het lichaam. Want oestrogeen zorgt voor versterkte spieren. Het beschermt tegen spierschade en verlaagt de kans op ontstekingen.”
Die fase vindt net voor de ovulatie plaats. “Toch zijn de wetenschappelijke data niet eenduidig”, zegt Coryn. “Sommige studies rapporteren verbeterde prestaties op het einde van de folliculaire fase, andere studies konden geen verschillende impact vaststellen in de verschillende menstruele fases. Toch lijkt het vast te staan dat sportprestaties mogelijks wat minder kunnen zijn tijdens de vroege folliculaire fase omdat daar weinig oestrogeen wordt aangemaakt.”
Schuilen er gevaren in menstruatie?
Menstruatie heeft een invloed op sportprestaties, maar andersom kan ook sport een invloed hebben op de menstruatie. Zo kan op zeer jonge leeftijd intensief sporten ervoor zorgen dat de eerste menstruatie uitblijft, wat primaire amenorroe heet. “Vooral als je te weinig energie hebt, kan de menstruatie onregelmatig worden of wegblijven. Intensief sporten kan ook leiden tot secundaire amenorroe. Dat betekent dat er voordien wel menstruaties zijn geweest, maar er al gedurende 6 maanden geen nieuwe menstruatie is”, verklaart Smit.
En dat is niet zo onschuldig als het misschien op het eerste zicht lijkt. “Het zogeheten Female athlete Triad is beschreven in de wetenschappelijke literatuur. In combinatie met een verlaagde energie-inname en een verminderde botdensiteit kan het leiden tot osteoporose op jonge leeftijd”, verduidelijkt Coryn. Andere gevaren van secundaire amenorroe zijn een grotere kans op stressfracturen die meerdere keren kunnen voorkomen en scoliose.
Zijn er wondermiddeltjes?
Atletes die veel menstruatieklachten ervaren, kunnen hormonale conceptie overwegen om de pijn te verminderen. Bovendien kan door het gebruik van anticonceptie de bloedingen worden uitgesteld. Ex-tennisster Sabine Appelmans vertelde in 2015 aan HLN dat ze zich momenten herinnerde waarop ze gewoon niet kon tennissen door te veel pijn. Ook zij zocht verlichting in het gebruik van anticonceptie: “Ik moest dan gewoon op mijn bed gaan liggen omdat ik te veel pijn had, maar dat is wel verbeterd toen ik de pil ben gaan gebruiken”, zei ze toen.
“Een goede tip is extra eiwitten innemen de week voor de menstruatie om het spierherstel te bevorderen”
Sportdiëtiste Neeke Smit
Haar collega Dominique Monami gaf in datzelfde artikel aan dat er nog een bijkomend voordeel is aan contraceptie, namelijk het uitstellen van de menstruatie. “Bij grote evenementen bleef ik de pil doornemen, omdat ik wist dat het voor mij nefast zou zijn als ik juist op dat moment mijn menstruatie zou hebben”, vertelde de Belgische. Toch vormt de pil voor veel topsportsters geen oplossing omdat ze zich ziek voelen door de hormonen die in de pil verwerkt zitten. Anticonceptiemiddelen hebben ook een effect op het vetpercentage, waar atleten als de dood voor zijn. Als je langdurig de pil blijft nemen schuilt er ook nog en ander gevaar: het kan leiden tot botontkalking.
Dat je door het vermijden van bepaalde voedingsproducten of een aangepast voedingsschema ervoor kan zorgen dat je minder last of menstruatiepijn ervaart, daar zijn volgens Smit nog geen harde bewijzen voor: “Maar er zijn wel een aantal punten waar je op kan letten. Een goede tip is bijvoorbeeld extra eiwitten innemen de week voor de menstruatie om het spierherstel te bevorderen.”
LEES OOK: Waarom de kast in de sportwereld nog vaker op slot blijft
Toch behandelt ze vrouwen niet op een andere manier omdat ze menstrueren. “Al is er bij sporters nog veel winst te behalen. Denk aan de basisvoeding en de timing. Focussen op de verschillende fasen van de menstruatiecyclus is echt micromanagement. In de praktijk komt dit nog niet voor.”
Welk nut heeft een menstruatiecoach?
In april kondigde Club YLA, de vrouwenploeg van Club Brugge, aan dat ze vanaf volgend voetbalseizoen aan de slag gaan met een menstruatiecoach. Maar wat doet zo’n period coach precies? “Deze coach zal onze menstruatiecyclus opvolgen en zal ons op de juiste momenten zeggen wat we moeten eten en welke training we moeten doen. Daarnaast geeft deze coach aan onze hoofdtrainer door wie waar in haar cyclus zit. Zo kan hij hier rekening mee houden op vlak van intensiteit van de training”, legt Marith Decabooter (18) uit, middenveldster van Club YLA.
In het buitenland komt zo’n coach vaak voor, maar toch is Club YLA de eerste Belgische vrouwenploeg die zal samenwerken met zo’n period coach. “De club wil elk individu zo goed mogelijk opleiden en een menstruatiecoach hoort hier ook bij”, vertelt Decabooter.
“In de verschillende fases van de cyclus heb je sommige hormonen zoals oestrogeen te kort. In die fases moet je jouw trainingen daaraan aanpassen. Op het moment van de menstruatie moet je bijvoorbeeld krachttraining doen omdat je spieren dan het sterkste groeien”, aldus de voetbalster.
“Het is al vaker gebeurd dat iemand moest stoppen met trainen omdat ze last had van haar menstruatie”
Voetbalster Marith Decabooter (Club YLA)
De menstruatiecoach die vanaf volgend seizoen zal samenwerken met Club YLA, zal de speelsters dus leren rekening houden met hun cyclus in hun trainingsschema en dat komt alleen maar goed uit. “In de ploeg is het al vaker gebeurd dat iemand moest stoppen met trainen omdat ze last had van haar menstruatie. Dit wil de club komend seizoen vermijden zodat de speelster toch kan trainen, ook al heeft ze veel last van haar maandstonden. In het begin vonden we het idee van een menstruatiecoach een beetje raar, maar later beseften we wel dat dit een goede invloed zal hebben op onze prestaties”, bekent Decabooter.
Ook Sportdiëtiste Smit is positief over een menstruatiecoach in een vrouwenploeg. “Het lijkt me goed om rekening te houden met je cyclus binnen een trainingsschema als je iemand bent die er veel last van heeft. Voor die vrouwen kan zo’n coach een fijne aanvulling zijn.”
Sportsters staan dus zeker open voor hulpmiddelen en willen het taboe graag doorbroken zien. Maar eigenlijk moet er geconcludeerd worden dat er geen middeltjes bestaan die het probleem volledig oplossen. Het enige wat een groot verschil zou maken, zijn media, sportbonden en atletes die er openlijk over praten en over schrijven om zo dit taboe in de sportwereld te doen verdwijnen. Atletes moeten menstruatieklachten kunnen aanhalen als reden van een mindere prestatie, zonder zich daarover te moeten schamen. Er rust geen taboe rond zaken als een blessure of ziekte, maar menstruatie is zeker even doodnormaal.
Tekst: Jeroen De Pauw & Amber De Pau, foto: © Amber De Pau